Η Κρήτη τα χρόνια της Βενετοκρατίας εξελίσσεται σε ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κέντρα της βενετσιάνικης επικράτειας. Η φήμη των Ζωγράφων αυτών εξαπλώνεται και φτάνουν να κοσμούν με την δουλειά τους μεγάλα μοναστικά κέντρα όχι μόνο της υπόλοιπης Ελλάδας αλλά και της ορθόδοξης ανατολής.
 |
| Άγγελος Ακοτάντος «Η Άμπελος» |
Η Κρητική Σχολή ζωγραφικής δημιούργησε σημαντικά έργα τα οποία σήμερα βρίσκονται σε μουσεία, μοναστήρια, ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές και στο σύνολο τους συγκροτούν ένα πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο κεφάλαιο της ιστορίας της τέχνης.
 |
| Ανδρέας Παβίας Η Σταύρωση (1450 – 1500) |
Από τους αξιόλογους ζωγράφους της πρώτης περιόδου αναφέρουμε τον Ανδρέα Ρίτζο, τον Ανδρέα Παβία και τον Νικόλαο Τζαφούρη. Επίσης σημαντικοί εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής Ζωγραφικής είναι οι: Άγγελος (17ος αιώνας), Δαμασκηνός Μιχαήλ (16ος), Θεοτοκόπουλος Δομήνικος (16ος), Θεοφάνης ο Κρής (16ος αιώνας), Κλόντζας Γεώργιος (17ος αιώνας), Κορνάρος Ιωάννης (18ος αιώνας).
Ανάπτυξη Ζωγραφικής - Η εικόνα ως κάτι εμπορεύσιμο
Αποφασιστική συμβολή στη διαμόρφωση της Κρητικής Σχολής ζωγραφικής είχαν οι Κωνσταντινουπολίτες ζωγράφοι που κατέφυγαν στην Κρήτη πριν ή λίγο μετά την Άλωση, γιατί εκεί η βενετική κυριαρχία εξασφάλιζε στους καλλιτέχνες θρησκευτική και επαγγελματική ελευθερία. Επίσης τους επέτρεπε οποιαδήποτε μετακίνηση, ενώ παράλληλα οι καλλιτέχνες είχαν την ωφέλεια της άμεσης ή έμμεσης επαφής με τη Βενετία και την τέχνη της και ζωγράφιζαν σύμφωνα με τα παλαιολόγεια πρότυπα .
 |
| Άγγελος Ακοτάντος «Τα Εισόδια της Θεοτόκου» |
Σημαντικές παραγγελίες εικόνων έφταναν σε τεράστιους αριθμούς και δίνονταν σε ζωγράφους της Κρήτης εκ μέρους εμπόρων του εξωτερικού, από καθολικές μητροπόλεις και από ορθόδοξα μοναστήρια (Σινά, Πάτμου κ.ά) όπως επίσης και από ευγενείς, Έλληνες και Βενετούς. Έτσι οι καλλιτέχνες δε λειτουργούσαν μόνο ως ζωγράφοι αλλά και ως εξειδικευμένοι επαγγελματίες που έβλεπαν την εικόνα ως κάτι εμπορεύσιμο.
 |
Θεοφάνης Μπαθάς Στρελίτζας ή ο Κρητικός « Η απόνιψις του Πιλάτου» |
Έτσι η τέχνη του νησιού αναβαθμίστηκε αποκτώντας ισορροπημένες συνθέσεις, κλασικές στις διαστάσεις μορφές και ευγένεια. Σύντομα οι Κρήτες ζωγράφοι άρχισαν να ενσωματώνουν και στοιχεία της πρώιμης ιταλικής αναγέννησης, διαμορφώνοντας έτσι τα χαρακτηριστικά μιας σχολής που έγινε φημισμένη και περιζήτητη σε όλη την Ευρώπη την εποχή εκείνη.
«Χειρ Αγγέλος»
Η ιστορική έρευνα έδειξε πως ο ζωγράφος που έβαζε την υπογραφή «Χειρ Αγγέλου», είναι ο Άγγελος Ακοτάντος, κάτοικος Χάνδακα, ο οποίος ζωγράφισε σε μια εποχή (1425 -1450) που λόγω των ιστορικών συγκυριών το κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής είχε αρχίσει να μετατοπίζεται από την Κωνσταντινούπολη στην πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, στον Χάνδακα. Ο Άγγελος Ακοτάντος είναι ο πρώτος ζωγράφος που αποφασίζει να σπάσει την ανωνυμία του και να βάλει στα έργα του υπογραφή. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος επηρεάστηκε από τον Ακοτάντο, τον οποίο χαρακτήριζε «διασημότατον ζωγράφο», ενώ υπέγραφε με τον ίδιο τρόπο: «Χειρ Δομηνίκου». Ο Θεοτοκόπουλος βέβαια κατέφυγε στη Δύση και έγινε εκεί διάσημος. Ο Ακοτάντος δεν είχε λόγο να φύγει στη Δύση καθώς πέθανε το 1450, έτος κατά το οποίο η Κωνσταντινούπολη δεν είχε ακόμα πέσει στους Τούρκους, επομένως η προσοχή του ήταν στραμμένη προς τα εκεί και όχι προς τη Δύση.
Άνθιση - Παρακμή
Η άνθηση της ζωγραφικής στην Κρήτη του 15ου και 16ου αιώνα σχετίζεται με την παράλληλη ανάπτυξη στο νησί του εμπορίου. Η Κρήτη αποτελούσε πάντα το κέντρο του βενετικού αποικιακού κράτους και η ανάπτυξη του εμπορίου οδήγησε στην ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού ευκατάστατων αστών στις κοινωνίες της Κρήτης (πολλοί διανοούμενοι: δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι, αγιογράφοι, θεατρικοί συγγραφείς και ποιητές). Λόγω των παραγγελιών η τοιχογραφία περιορίστηκε και οι ζωγράφοι στράφηκαν σχεδόν αποκλειστικά στην παραγωγή φορητών εικόνων για εξαγωγή. Παρ’ όλα αυτά ο κύριος διαμορφωτής της Κρητικής Σχολής για την τοιχογραφία θεωρείται ο Θεοφάνης, όπως ο Μιχαήλ Δαμασκηνός για την εικόνα. Έδρασε και δημιούργησε το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, τη λαμπρότερη δηλαδή περίοδο της κρητικής σχολής, την εποχή της ακμής της. Είναι πολλοί οι Κρητικοί ζωγράφοι που εκείνη την εποχή, σαν τον Θεοφάνη, κλήθηκαν από διάφορα ελληνικά μοναστήρια για να τοιχογραφήσουν τα εκκλησιαστικά τους κτίρια.
Τα ονόματα των ζωγράφων από την Κωνσταντινούπολη που συνέβαλαν στην άνθηση της Κρητικής Σχολής είναι γνωστά: πρόκειται για τους: Νικόλαο Φιλανθρωπηνό, Εμμανουήλ Ουρανό, Αλέξιο και Άγγελο Απόκαυκο, Ανδρόνικο Συναδηνό και οικογένεια Φωκά.
Με την τουρκική κατάκτηση η κρητική πολιτιστική άνθηση διακόπηκε απότομα. Πολλοί λόγιοι, ζωγράφοι και άλλοι μορφωμένοι έφυγαν πριν ή κατά τη διάρκεια του πολέμου, άλλοι πέθαναν από τις κακουχίες, αρκετοί έχασαν την οικονομική τους άνεση και το νησί οδηγήθηκε σε πνευματικό και υλικό μαρασμό και παρακμή.
Εμμανουέλα Αρχαγγελάκη (Τμήμα: ΒΕ)
